IBM [Inspired By Black Metal] – Laat die mutaties maar komen!

Achtergrond

Het lijkt misschien een alledaagse gang van zaken. De Ancienne Belgique wil een populairder wordend subgenre extra aandacht geven en haalt een mix van gerenommeerde namen en veelbelovende nieuwkomers uit de betreffende muzieksoort in huis. Maar IBM [Inspired By Black Metal] is speciaal. Behalve dat black metal een heel speciale stijl is die steeds meer mensen boeit, brengt IBM een veelzijdig aanbod aan concerten, lezingen en enkele exposities met relevant artwork. De acts, die de komende maanden in Brussel te zien en te horen zijn maken muziek die varieert van noise tot alternative jazz. Welke links er zijn met black metal probeerden we te achterhalen tijdens een zoektocht die vele zaken blootlegde over een indrukwekkende wereld. Daarbij kregen we uitleg van Kurt Overbergh, programmator van de AB, organisator van IBM en bovenal Muziekliefhebber met hoofdletter M.

Black metal wordt gezien als een van de meest extreme muzieksoorten. Dat is te danken aan de duistere sfeer die het uitstraalt. Zowel via de muziek als door de satanische omlijsting. In 2014 is het dertig jaar geleden dat de inmiddels legendarische Noorse band Mayhem van start ging en twintig jaar geleden dat Mayhems standaardwerk ‘De Mysteriis Dom Sathanas’ verscheen. Dat is een van de meest invloedrijke platen in het genre, die destijds een nieuw tijdperk inluidde.

Voor de oorsprong moeten we terug naar 1982, toen het Britse Venom met de LP 'Black Metal' een veel donkerder klinkend antwoord bracht op de tot dan toe vooral melodische metal van Iron Maiden, Saxon en vele anderen. Een andere bekende naam uit de vroege black metal is het Deense Mercyful Fate met King Diamond als frontman. Al gauw maakte de (underground-)wereld ook kennis met de inmiddels onmisbare hoge vocalen, een belangrijk verschil met de toen eveneens groeiende deathmetal, aan de hand van Bathory uit Zweden met zanger Quorthon.

In de jaren negentig kwam uit Noorwegen een heuse tweede generatie black metal op gang. Behalve Mayhem stalen bands als Darkthrone en Burzum de show. Maar waar het satanische aspect tot dan toe nog als grap kon worden gezien, leek het voor de nieuwe lieden bittere ernst te zijn. Al dan niet als eerbetoon aan hun verre voorouders, gingen zij zo ver in het antichristelijke dat men zelfs eeuwenoude kerken in vlammen liet opgaan.

Ook de dramatische gebeurtenissen binnen Mayhem lieten weinig aan de verbeelding over. Zo was er de zelfmoord van zanger Per Ohlin a.k.a. Dead in 1991. Dead is dus alleen te horen op een ep uit 1987. En twee jaar later bracht nota bene Burzum-frontman Varg Vikerness gitarist Euronymous tijdens een ruzie met 23 messteken om het leven. Zelfs vandaag de dag halen dit soort verhalen of meldingen over een gesloopte hotelkamer de media veel gemakkelijker dan de muzikale ontwikkeling, die zeker niet heeft stilgestaan. Anno 2014 zeggen vele muzikanten black metal als voorbeeld te hebben. Ook is er al geruime tijd een Amerikaanse stroming binnen dit genre compleet met eigen drumvariant.

Dat die typische zang is overgewaaid naar andere metalsoorten en in zekere zin terug te horen is bij bands met een veel meer melodische basis als Children Of Bodom hoeft niemand te verbazen. Dat er pure noise-acts zijn die zeggen beïnvloed te zijn door black metal is ook nog wel te bevatten. Denk aan het onheilspellende Prurient dat ook op het IBM-programma prijkt. Pas echt spectaculair wordt het wanneer de jazzy klanken van Bohren & Der Club Of Gore opdoemen. Hun ingetogen muziek staat mijlenver af van iedere vorm van metal, maar laat juist zien hoe ver de invloed van black metal blijkbaar is gevorderd. Koren op de molen van Kurt Overbergh, programmator van de Ancienne Belgique.

Waaraan is die invloed bij deze act het best te herkennen?
Kurt Overbergh: Een buitenstaander zou - terecht - gewoon meteen de associatie met David Lynch maken. Ook hij speelt vaak met het beeld van het occulte en de onderwereld. Aanwijsbaar zijn bij Bohren albumtitels als pakweg ‘Black Earth’, maar je moet het vooral in de donkere muzikale sfeer zoeken. Blackmetaljazz zoals ook Shining, die een paar jaar geleden een album uitbrachten onder de noemer Black Jazz. Maar dan muzikaal explosiever.

Er zijn vele soorten metal die allemaal op een eigen manier sporen nalaten in de muziekwereld. Waarom is juist black metal momenteel zo in trek?
Op één of andere manier lijkt black metal – met zijn drones en donkere, atmosferische stukken – zich beter te integreren of assimileren met elektronica en noise. Zeg maar: de raakvlakken met avantgarde. Dat is minder evident bij pakweg deathmetal of thrash. Toen ik enkele jaren

geleden in Oslo een – hou je vast – black metal-tour deed, leidde die naar de plek waar onder meer Helvete (de platenzaak die Euronymous openhield om zijn Death Like Silence-releases te verkopen) was gevestigd en de zogenaamde “black metal inner circle” zich verzamelde. De gids – die tot de incrowd behoorde – zei op een bepaalde moment “Black metal was basically an avant garde movement started by eight people.” Die woorden sloegen in als een bom bij mij en waren de inspiratie voor IBM. Check maar eens even de intro van ‘Deathcrush’ van Mayhem. Dat is gewoon een sample van krautrocker Conrad Schnitzler.

Wat zijn voor jou de belangrijkste kenmerken, die black metal onderscheiden van andere stromingen?
De meest evidente zijn uiteraard het geflirt met satanisme (geen black metal zonder omgekeerde kruisen), corpse paint en de hoog gepitchte vocalen. Vooral die laatste kwamen in het begin “scary” over, ook al lachte de deathmetalscene dan weer met die “janettenstemmen”. Vrolijk wereldje daar.

Anno 2014 zijn die kenmerken ronduit archaïsch te noemen. Leve dus de mutatie! The Haxan Cloak straalt black metal uit. Deafheaven is Joy Division in een black metal-jasje en Mount Eerie is Duystermuziek met een black metal feel. Het Australische Portal zingt dan weer eerder met een deathmetalgrunt. Heerlijk, die invloeden en mutaties. Dat aantonen is de missie van deze reeks.

IBM wil zich vooral op het muzikale aspect van black metal richten in plaats van op de al vaak overbelichte visuele en triviale randverschijnselen (denk aan de verhalen over Mayhem). Heb je de indruk dat het publiek dat ook belangrijker vindt?
De tijd, en dus ook het publiek, is er klaarblijkelijk rijp voor. We hebben de verhalen over doodslag en de kerkverbrandingen die begin jaren negentig plaatsvonden, nu al wel duizendmaal gehoord. We zijn inmiddels een kwarteeuw later.

Is er wat dat betreft bij metaloptredens doorgaans ook verschil tussen het vaste metalpubliek en andere bezoekers?
Absoluut. Het is en blijft een geheel aparte subcultuur met zijn eigen taal en codes. Heerlijk publiek overigens. De bezoekers van onze IBM reeks zullen dan weer een veel grotere overlap hebben met indiekids en hipsters. En Van Quickenborne uiteraard. Want die roept het uit dat hij van metal houdt.

Zoals reeds gezegd laat de line-up van IBM zien dat black metal ook muzikanten in hele andere genres inspireert. Is dat iets van de laatste tijd of speelt dit al veel langer?
Het speelt al veel langer, maar om een of andere reden komt het nu echt aan de oppervlakte door de groeiende populariteit van sommige acts. Denk Deafheaven, Chelsea Wolfe (die ook graag Burzum covert), The Haxan Cloak maar ook Liturgy, Thurston Moore die nu bij black metalband Twilight speelt. Het genereert extra aandacht voor de dierbare underground. Opvallend ook hoeveel interessante boeken de jongste jaren over het genre verschenen zijn.

Klinken dit soort bands, die op plaat toch een bijzondere sfeer oproepen, live beduidend anders?
Absoluut. De mix van black metal, noise, drones en atmosferische stukken is vaak een studio-aangelegenheid en live niet altijd zo makkelijk te evenaren.

Op het rijke programma van IBM staat ook het New Yorkse Gnaw dat de omgekeerde weg bewandelde en juist vanuit de underground metal andere stijlen is gaan omarmen. Is dat ook een trend die zich aan het ontwikkelen is?
Gnaw kozen we omwille van het feit dat zanger Alan Dubin in Khanate zetelde, het project met Stephen O’ Malley. Amenra is verre van een black metalband, maar heeft er nog sporen van en zoekt bewust meer de lichtkant op zoals Colin (H. Van Eeckhout, zanger van Amenra, nvdr) het me zelf zei.

Welke band verdient hier nog extra aandacht?
Mag het even Alkerdeel zijn? Jeroen Pede van de band cureerde voor AB een avond met een summiere inkijk op wat er leeft in België, Nederland en Parijs. Zij zijn straf bezig. Ik zag hun plaat onlangs ook in Oslo liggen en ze hebben een radicaliteit waar ik van hou. En ontdek sneller dan snel Portal en Sutekh Hexen!

Hoe is het in België gesteld met de metal in het algemeen, en black metal in het bijzonder?
Ironisch genoeg ben ik verre van een metalkenner. Er stond deze maand een mooi stuk over de Belgische metalscène in het Poppunt magazine. Ik ben wel fan van Alkerdeel, die in AB een mooi project gaan doen met het Nederlandse Gnaw Their Tongues. Schitterend ook hoe Silvester Anfang en Helvete een eigen stijl hebben, die mijlenver verwijderd is van het genre, maar wel gestart is als eerbetoon. Een band als Saille – melodische black metal – druist dan weer in tegen waarom ik van het genre hou.

En in de buurlanden?
Ook daar beweegt van alles. Denk aan Neige Morte, Celeste of Aluk Todolo in Frankrijk. Gnaw Their Tongues en Nihill in Nederland of in UK de scène rond het label Aurora Borealis. Laat die mutaties maar komen!

Als IBM een succes wordt, komt er dan een vervolg?
IBM is een éénmalige reeks met een duidelijk statement. Omdat mijn punt gemaakt is. Maar het mooie is wel: eens je je zo diep hebt ingewerkt in een subgenre, blijf je het automatisch volgen en weerspiegelt zich dat op een of andere manier toch in de reguliere programmatie.

Wanneer mogen we IBM een succes noemen?
Nu reeds! Omdat we in de aanloop naar de verkiezingen zitten, stel ik het graag zo: soms duurt het jaren voor je een item op de politieke agenda krijgt. Dat is nu ook met IBM gebeurd. Men praat er over en de nationale media coveren het volop. Een beetje het gevoel dat ik had toen Lou Reed zijn radicale jarenzeventigalbum ‘Metal Machine Music’ in AB kwam spelen. Ik heb daar toen op StuBru één minuut uit laten draaien. Dat zal weinigen nog maar gelukt zijn.

IBM [Inspired By Black Metal] duurt nog voort tot eind september, wanneer het eerste akoestische concert ooit van het Kortrijkse Amenra de reeks zal afsluiten. Maar er is veel meer. Hadden we al gezegd dat de jubilarissen van Mayhem zelf ook op 20 mei naar de AB komen? Bekijk hier een overzicht.